Zioła w ajurwedzie
W ajurwedzie zioła są postrzegane jako dary natury, które pomagają przywrócić i utrzymać równowagę w organizmie. Ich zastosowanie jest niezwykle wszechstronne – od regulowania dosz, przez wzmacnianie odporności, oczyszczanie organizmu, redukcję stresu, aż po wspieranie procesów trawiennych i poprawę funkcji umysłowych. Dzięki swoim naturalnym właściwościom leczniczym i profilaktycznym odgrywają kluczową rolę w ajurwedyjskim podejściu do zdrowia.
Natura stworzyła zioła jako skuteczne środki lecznicze dla wszystkich istot. Mają one zdolność regulacji dosz, oczyszczania i wzmacniania ciała, dzięki czemu mogą być stosowane w zapobieganiu i leczeniu chorób.
Właściwości ziół ajurwedyjskich
W ajurwedzie każde zioło posiada cztery główne właściwości: smak (rasa), energię (wirja), skutek po strawieniu (wipaka) oraz szczególną potencję (prabhawa). Zrozumienie tych właściwości pozwala dostosować zioła do indywidualnych potrzeb organizmu.
Smak jest pierwszą cechą, którą zioło manifestuje przy spożyciu i ma istotny wpływ na równoważenie dosz. Smak słodki jest odżywczy, budujący i nawilżający. Zioła o smaku słodkim wspierają tkanki i regenerację organizmu. Smak kwaśny pobudza trawienie, a także zwiększa ciepło w organizmie. Smak słony stymuluje trawienie i zwiększa apetyt. Smak gorzki jest oczyszczający, pomaga usuwać toksyny. Smak ostry pobudza metabolizm, ma działanie napotne i wykrztuśne. Smak cierpki działa ściągająco i osuszająco na tkanki.
Energia zioła, znana jako wirja, odnosi się do jego termicznego wpływu na organizm. Zioła mogą być rozgrzewające lub wychładzające ciało, co w zasadniczy sposób wpływa energetyzująco na organizm. Zioła o energii rozgrzewającej pobudzają przepływ energii, stymulują krążenie, nasilają ogień trawienny (agni), wywołują zmęczenie, pocenie się, i pieczenie. Są szczególnie korzystne dla doszy kapha i vata, które mają tendencję do wychłodzenia i zastojów. Zioła o energii wychładzającej łagodzą nadmiar ciepła, działają kojąco na układ nerwowy i zmniejszają stany zapalne. Wpływają uspokajająco na doszę pitta.
Skutek po strawieniu (wipaka) odnosi się do smaku, który rozwija się po strawieniu zioła oraz jego wpływu na procesy metaboliczne. Smaki słodki i słony maja słodką wipakę, smak kwaśny – kwaśną, a gorzki, cierpki i ostry – ostrą wipakę. Wipaka słodka i kwaśna ułatwia usuwanie zbędnych produktów przemiany materii. Wipaka ostra pomaga eliminować toksyny i nadmiar wilgoci ale nasila wzdęcia i zaparcia.
Prabhawa – szczególna potencja zioła – oznacza wyjątkowy charakter danego zioła, który wykracza poza jego smak, energię i skutek po strawieniu. Prabhawa opisuje wyjątkowe właściwości lecznicze zioła, które nie wynikają bezpośrednio z jego podstawowych cech, a które mają szczególny wpływ na organizm. Przykładem prabhawy jest działanie ashwagandhy, która, pomimo rozgrzewającej energii, ma właściwości uspokajające i wspiera wyciszenie umysłu.
Rola ziół w medycynie ajurwedyjskiej
W medycynie ajurwedyjskiej zioła odgrywają kluczową rolę w przywracaniu i utrzymaniu zdrowia. Zioła wykorzystywane są nie tylko jako lekarstwa, ale także jako środki profilaktyczne, pomagające utrzymać organizm w równowadze. Celem stosowania preparatów ziołowych nie jest likwidowanie objawów choroby, jak się to często dzieje w medycynie zachodniej, ale raczej doprowadzenie niezrównoważonych czynników w ciele do ponownej harmonii i eliminowanie w ten sposób przyczyn choroby.
Zioła oczyszczające krew
W ajurwedzie krew odpowiedzialna jest nie tylko za transport składników odżywczych i tlenu, ale również za usuwanie toksyn z organizmu. Zanieczyszczenie krwi przez toksyny – wynikające z nieprawidłowej diety, stresu, zanieczyszczeń środowiska i słabego trawienia – jest przyczyną wielu problemów zdrowotnych. Symptomy wskazujące na nagromadzenie toksyn w organizmie mogą obejmować:
- Problemy skórne: Wysypki, trądzik, suchość, świąd.
- Stan zapalny i ból: Mogą rozwijać się stany zapalne, które prowadzą do bólu stawów i mięśni.
- Przewlekłe zmęczenie i osłabienie: Nagromadzenie toksyn we krwi może obciążać organizm, prowadząc do spadku energii, zmęczenia oraz uczucia ociężałości.
Zioła oczyszczające krew to rośliny o specyficznych właściwościach które mają na celu usuwanie toksyn, wspomaganie regeneracji krwi oraz przywracanie równowagi i zdrowia organizmu. Większość z nich jest w smaku gorzka lub cierpka (są wychładzające). Zioła te osłabiają pitta i kapha, lecz nasilają vata. Najważniejsze z nich to: aloes, łopian, mniszek lekarski, echinacea, neem, manjistha.
Są też zioła ostre (rozgrzewające), które dodatkowo poprawiają krążenie i rozpuszczają zakrzepy. Ostre zioła zwalczają pasożyty i usuwają toksyny przez nie produkowane. Najważniejsze rozgrzewające zioła to: czarny pieprz, cynamon, czosnek, mirra, jesion kolczasty, pieprz kajeński.
Zioła przeciwpasożytnicze
Ajurweda uważa obecność pasożytów w organizmie za jedną z form ama (toksyn) i stosuje naturalne zioła w celu ich eliminacji. Infekcje pasożytnicze leczy się tak jak ama, ponieważ niestrawiony pokarm, który zalega w układzie pokarmowym, w końcu staje się pożywką dla pasożytów.
Pasożyty, które mogą zagnieździć się w organizmie człowieka, to różnego rodzaju robaki, pierwotniaki oraz mikroorganizmy, które żywią się substancjami odżywczymi z pożywienia, osłabiając organizm, co często prowadzi do różnorodnych problemów zdrowotnych.
Ajurweda diagnozuje zakażenie pasożytami na podstawie nasilenia doszy, przez którą one się objawiają. Pasożyty typu kapha znajdują się przede wszystkim w śluzie lub flegmie, pasożyty typu pitta – we krwi, a pasożyty typu vata – w kale. Należy ostrożnie leczyć zarówno nasiloną doszę, jak również określony rodzaj pasożytów.
Trzeba zachować ostrożność podczas stosowania gorących i ostrych ziół u osób typu pitta oraz wychładzających u osób typu wata. Najważniejsze zioła przeciwpasożytnicze to: ajwan, asafetyda, pieprz kajeński, neem, vidanga, goździki, czosnek, tymianek, gorzknik, wrotycz, piołun, bylica
Zioła ściągające
W ajurwedzie zioła ściągające, o cierpkim smaku, mają działanie redukujące wilgoć i osuszające, co pomaga w obkurczaniu tkanek i zmniejszaniu płynów w organizmie. Zioła te działają ujędrniająco oraz stymulują leczenie skóry i błon śluzowych. Zioła ściągające są stosowane w ajurwedzie w wielu przypadkach, w których potrzebne jest zmniejszenie nadmiaru płynów, wzmocnienie tkanek lub przywrócenie równowagi doszy. Typowe sytuacje, w których się je stosuje, obejmują:
- Stany zapalne i infekcje skóry: Zioła ściągające, takie jak neem i kurkuma, są stosowane do zmniejszenia stanów zapalnych. Działają kojąco na skórę, redukując zaczerwienie i obrzęk.
- Biegunka i zaburzenia trawienia: Zioła ściągające pomagają w ograniczeniu wydzielania płynów i stabilizacji trawienia.
- Nadmierne pocenie się: Działanie ściągające ziół pomaga w zmniejszeniu wydzielania potu i przywraca równowagę wilgotności w ciele.
- Krwawienie: Zioła ściągające mogą być stosowane zewnętrznie lub wewnętrznie, aby ograniczyć krwawienie z ran , otarć lub owrzodzeń. Ich działanie przyspiesza proces gojenia.
- Stany zapalne gardła i jamy ustnej: Zioła takie jak korzeń prawoślazu stosowane w postaci płukanek, pomgają złagodzić podrażnienia i zmniejszyć obrzęk błon śluzowych gardła oraz jamy ustnej.
Do najważniejszych ziół ściągających należą: haritaki, granat, kurkuma, prawoślaz, jeżyna.
Zioła wzmacniające
Zioła wzmacniające w ajurwedzie są to na ogół zioła o smaku słodkim, które odżywiają organizm, powodują przyrost tkanek, dodają energii, zwiększają ilość płynów życiowych i sprzyjają długowieczności. Zioła te są ciężkie, oleiste i kleiste. Pomagają w stanach osłabienia, wyczerpania i utraty sił oraz w okresie rekonwalescencji. Mają działanie zmiękczające, łagodzące, harmonizujące, dzięki czemu likwidują sztywność i uspokajają nerwy. Zioła te zwykle zmniejszają vata i pitta oraz zwiększają kapha.
Spośród ziół o działaniu wzmacniającym możemy wyróżnić wyjątkową grupę ziół zwanych rasayana. Rasayany stosowane są w celu wzmocnienia organizmu, opóźnienia procesów starzenia oraz wspierania długowieczności i witalności. Do typowych rasayan należą: ashwagandha, żeń-szeń, guggul, haritaki, shatavari, brahmi, bibithaki.
Zioła wykrztuśne
W ajurwedzie zioła wykrztuśne są stosowane do wspomagania oczyszczania dróg oddechowych z nadmiaru śluzu i flegmy. Używa się ich w chorobach układu oddechowego, ale również w problemach trawiennych, ponieważ śluz powstaje w żołądku i może zablokować układ pokarmowy, wywołując niestrawność.
Zioła wykrztuśne dzielą się na dwie grupy i działają na dwa różne sposoby. Jedne działają osuszająco i zazwyczaj mają ostry smak oraz są rozgrzewające, np. imbir. Drugi rodzaj ziół to zioła nawilżające, które działają na doszę kapha i pomagają eliminować nadmiar wilgoci z dróg oddechowych. Są zazwyczaj słodkie i wychładzające. Najważniejsze zioła wykrztuśne to: imbir, lukrecja, pippali, tulsi, kardamon, tymianek, prawoślaz.
Zioła przeczyszczające
Zioła przeczyszczające pomagają stymulować perystaltykę jelit, ułatwiają wypróżnienia i pomagają pozbyć się nadmiaru pożywienia i toksycznych złogów z jelit. Mogą mieć słabe lub silne działanie. Najczęściej stosuje się je w następujących sytuacjach:
- Zaparcia: W przypadku nawracających lub przewlekłych zaparć, zioła przeczyszczające pomagają przywrócić regularność wypróżnień i usunąć uczucie ciężkości w jamie brzusznej.
- Nagromadzenie ama: Kiedy w organizmie pojawiają się oznaki toksyn (ama), takie jak zmęczenie, nieświeży oddech, biały nalot na języku, problemy skórne i niestrawność, zioła przeczyszczające wspomagają detoksykację jelit.
- Zaburzenia pitta: W przypadku objawów takich jak nadmiar ciepła w ciele, zgaga, nadmiar kwasów, gorączka oraz inne dolegliwości wynikające z nadmiaru pitta, zioła przeczyszczające mogą pomóc przywrócić równowagę.
- Oczyszczanie sezonowe: Ajurweda zaleca regularne, sezonowe oczyszczanie organizmu za pomocą ziół przeczyszczających, aby utrzymać zdrowie układu pokarmowego i zapobiegać nagromadzeniu toksyn.
- Przygotowanie do panchakarmy: Zioła przeczyszczające są częścią ajurwedyjskiej panchakarmy, kompleksowego procesu oczyszczania, który pomaga usunąć toksyny z ciała i przywrócić równowagę dosz.
Najważniejsze zioła ajurwedyjskie i ich zastosowanie
Obecnie coraz więcej osób na całym świecie sięga po zioła ajurwedyjskie, aby czerpać z ich licznych korzyści zdrowotnych. Wzrost zainteresowania ziołami ajurwedyjskimi wynika zarówno z rosnącej świadomości na temat ich właściwości, jak i z licznych badań naukowych potwierdzających ich skuteczność.
Ashwagandha
Ashwagandha (Withania somnifera) jest jednym z najważniejszych ziół ajurwedyjskich. Znana jest głównie ze swoich właściwości adaptogennych, które pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem. Badania kliniczne wykazały, że przyjmowanie tego zioła obniżyło poziom kortyzolu (hormonu stresu) u uczestników badania oraz poprawiło jakość ich snu.
Ashwagandha jest stosowana także jako środek wspierający funkcje poznawcze, poprawiający pamięć i koncentrację. Swoje właściwości ashwagandha zawdzięcza między innymi substancjom takim jak witanolidy i sitoindozydy, które wykazują działanie przeciwutleniające, adaptogenne i przeciwzapalne.
Ashwagandha stała się w ostatnich latach niezwykle popularna na całym świecie. Należy jednak pamiętać o tym, że jest to zioło i jak każde zioło ma złożony skład chemiczny, zawiera różnorodne substancje aktywne, które działają wielokierunkowo i mogą wchodzić w interakcje z lekami oraz wykazywać skutki uboczne. Na świecie odnotowano kilka przypadków uszkodzenia wątroby w wyniku stosowania ashwagandhy.
Ashwagandhy nie powinny przyjmować osoby chore na żółtaczkę oraz inne schorzenia wątroby, a także osoby chorujące na nadczynność tarczycy. Powinna pochodzić ze sprawdzonego źródła, nie powinno przekraczać się zalecanej dziennej dawki oraz przyjmować jej dłużej niż trzy miesiące.
Brahmi
Brahmi (Bacopa monnieri) to jedno z najczęściej stosowanych ziół w ajurwedzie. W języku sanskryckim „Brahmi” nawiązuje do „Brahmana”, czyli najwyższej świadomości, co odzwierciedla tradycyjne zastosowanie tej rośliny jako wsparcia dla umysłu, pamięci i koncentracji. Od tysięcy lat brahmi jest ceniona za swoje właściwości poprawiające funkcje poznawcze i wyciszające umysł, a współczesne badania potwierdzają jej skuteczność.
Brahmi jest szeroko stosowana jako środek wspierający pamięć i koncentrację. Działa poprzez zwiększenie poziomu neuroprzekaźników, takich jak serotonina i dopamina, które wpływają na nastrój, motywację i jasność umysłu. Brahmi jest także bogata w antyoksydanty, które chronią komórki mózgu przed uszkodzeniami oksydacyjnymi oraz przed chorobami neurodegeneracyjnymi.
Amla
Amla (Emblica officinalis) jest uważana za symbol dobrego zdrowia i długowieczności. Owoce amla są bogate w związki bioaktywne takie jak polifenole i flawonoidy oraz witaminę C. Dzięki swoim wyjątkowym właściwościom antyoksydacyjnym, neutralizuje wolne rodniki, chroni komórki przed uszkodzeniami, spowalnia procesy starzenia, wzmacnia odporność i pomaga zapobiegać wielu chorobom przewlekłym. Owoce amla mają bardzo kwaśny smak i najczęściej stosowane są w postaci tabletek i proszków oraz w powszechnie stosowanej w ajurwedzie mieszance sproszkowanych owoców zwanej Triphala.
Tulsi
Tulsi (Ocimum sanctum), znana jako „święta bazylia”, jest jednym z najważniejszych ziół w ajurwedzie i indyjskiej kulturze duchowej. W Indiach tulsi jest uznawana za świętą roślinę, symbol zdrowia, ochrony i dobrobytu. Tulsi jest jednym z najskuteczniejszych naturalnych środków wzmacniających odporność. Jako adaptogen, tulsi pomaga także organizmowi radzić sobie ze stresem fizycznym i emocjonalnym. Jej składniki aktywne, m.in. eugeneol, pomagają w wyciszeniu umysłu, redukcji lęku i poprawie jakości snu.
Neem
Neem (Azadirachta indica), znane również jako „święte drzewo”, jest jedną z najbardziej cenionych roślin w ajurwedzie oraz jedną z najlepiej przebadanych. Neem posiada silne właściwości lecznicze i jest szeroko stosowane jako środek przeciwzapalny, przeciwbakteryjny, przeciwgrzybiczy i detoksykacyjny. W ajurwedzie neem jest uznawane za jedno z najskuteczniejszych ziół oczyszczających krew, co czyni je popularnym środkiem w leczeniu infekcji i chorób skóry.
Kurkuma
Kurkuma (Curcuma longa) jest jedną z najcenniejszych roślin w medycynie ajurwedyjskiej. Ten intensywnie żółty korzeń, pochodzący z rodziny imbirowatych, od wieków był stosowany w Indiach zarówno jako przyprawa kulinarna, jak i środek leczniczy. Zawarta w kurkumie kurkumina odpowiada za jej charakterystyczny kolor i silne właściwości zdrowotne.
Kurkumina wykazuje silne właściwości przeciwzapalne, antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe. Regularne spożywanie kurkumy może łagodzić dolegliwości związane z przewlekłymi stanami zapalnymi, takimi jak artretyzm. Antyoksydanty zawarte w kurkumie neutralizują wolne rodniki przez co opóźniają procesy starzenia i chronią przed chorobami związanymi z uszkodzeniami komórkowymi, takimi jak nowotwory czy choroby serca. Kurkuma wzmacnia także układ odpornościowy, pomagając organizmowi w walce z infekcjami.
Sproszkowaną lub świeżą kurkumę można dodawać do potraw, ale też przyjmować w wygodnej postaci tabletek z kurkumą z wysoką zawartością kurkuminy i pieprzem pippali, który zwiększa jej wchłanianie. Dodana do mleka tworzy tradycyjny ajurwedyjski napój zwany „złotym mlekiem”.
Triphala
Triphala jest jedną z najstarszych na świecie stosowanych mieszanek roślinnych. Nazwa „triphala” oznacza w języku staroindyjskim „trzy owoce”. Triphala jest bowiem mieszanką trzech suszonych owoców o właściwościach leczniczych – amli, haritaki i bibhitaki. Te trzy zioła to najskuteczniejsze zioła ajurwedyjskie o działaniu regeneracyjnym. Łączą w sobie działanie ściągające i tonizujące, przez co są skutecznymi środkami odmładzającymi oraz ujędrniającymi tkanki.
Triphala najczęściej jest stosowana, aby wspomóc układ trawienny i zapobiegać zaburzeniom trawienia i zaparciom. Ajurweda zaleca stosowanie Triphali codziennie w formie tabletek lub proszku rozpuszczanego w wodzie. Regularne stosowanie Triphali pomaga w utrzymaniu zdrowych jelit, wspiera oczyszczanie organizmu i wzmacnia odporność.
Zioła ajurwedyjskie na co dzień
Ajurweda kładzie duży nacisk na stosowanie ziół w codziennej diecie. W Indiach wiele leczniczych przypraw i ziół dodawanych jest do posiłków, co nie tylko wzbogaca smak potraw, ale również przynosi liczne korzyści zdrowotne. Zioła można spożywać także jako herbatki ziołowe, suplementy diety czy proszki rozpuszczane w wodzie, mleku lub miodzie.
Codzienne stosowanie ziół ajurwedyjskich może przynieść liczne korzyści, takie jak poprawa trawienia, redukcja stresu, wzmocnienie odporności i zapobieganie stanom zapalnym. Warto sięgnąć po takie zioła, jak kurkuma, ashwagandha, tulsi, amla, imbir, mieszanka Triphala czy brahmi. Stosowane w odpowiednich dawkach zioła te są bezpieczne w codziennym stosowaniu, a ich wyjątkowe właściwości wpływają korzystnie zarówno na zdrowie fizyczne jak i psychiczne przywracając równowagę organizmu.
Może Cię zainteresować: Umysł w ajurwedzie.
Ama – przyczyna wszystkich chorób. Jak pozbyć się toksyn z organizmu?
Ama jest jednym z fundamentalnych pojęć w ajurwedzie, odnoszącym się do toksyn powstających w organizmie w wyniku niecałkowitego trawienia.
Dlaczego warto polubić gorzki smak i pić gorzkie zioła?
Czy gorzki smak może być sekretem dobrego zdrowia i długowieczności? Choć często go omijamy, ajurweda traktuje go jak prawdziwy eliksir dla ciała i umysłu.
Sezonowa rutyna w ajurwedzie. Jak żyć w zgodzie z rytmami natury?
Każda pora roku niesie ze sobą unikalną energię, która wpływa na nasze samopoczucie. Ajurweda daje nam praktyczne wskazówki jak dostosować nasz styl życia do cykli przyrody.
