Co to są dosze w ajurwedzie?
Dosze to, najprościej ujmując, trzy podstawowe energie biologiczne człowieka. Pięć elementów (eter, powietrze, ogień, woda i ziemia) łączy się w różnych proporcjach, aby stworzyć trzy dosze: vata, pitta i kapha. Te trzy kombinacje odzwierciedlają naszą konstytucję fizyczną i psychiczną (prakriti). Każda z nich odpowiada za inne aspekty fizjologiczne i psychiczne, a równowaga między nimi jest kluczowa dla zdrowia i samopoczucia.
Charakterystyka trzech dosz
Dosze w ajurwedzie to subtelne energie biologiczne, które są przejawem pięciu elementów natury. Elementy te łączą się w różnych kombinacjach tworząc trzy dosze: vata, pitta i kapha. Każda z dosz wywodzi się z połączenia dwóch z pięciu podstawowych elementów (eteru, powietrza, ognia, wody i ziemi). Połączenie polega na wzajemnym oddziaływaniu określonych elementów, które nadają doszy jej unikalne właściwości.
Dosze przejawiają się w całej naturze, w tym również w człowieku, który jest jej częścią. W przyrodzie dosze wpływają na zmiany pór roku, cykle dnia i nocy, a także na wzrost i rozwój wszelkich form życia. W organizmie ludzkim dosze zarządzają podstawowymi procesami fizjologicznymi i psychicznymi, wpływając na metabolizm, trawienie, cyrkulację krwi, funkcjonowanie układu nerwowego oraz stan emocjonalny i umysłowy. Ich równowaga jest niezbędna dla zachowania zdrowia, a zaburzenia mogą prowadzić do różnych schorzeń.
Dosza vata
Vata uformowana jest z dwóch elementów: eteru i powietrza. Vata jest zasadą ruchu. Można ją tłumaczyć jako cielesną zasadę powietrza. Charakteryzuje się lekkością, suchością i zimnem.
Vata rządzi oddychaniem, mruganiem powiek, ruchami w mięśniach i tkankach, biciem serca, wszelkim rozprężeniem i kurczeniem się, ruchami cytoplazmy i błonami komórkowymi oraz ruchem pojedynczych impulsów w komórkach nerwowych.
Vata rządzi także takimi wrażeniami i uczuciami jak: nerwowość, lęk, niepokój, ból, drżenie i skurcze. Siedzibą vaty są: jelito grube, jama brzuszna, kości, skóra, uszy. Jeśli ciało wytwarza nadmiar vaty, kumuluje się ona w tych właśnie miejscach.
Dosza pitta
Pitta uformowana jest z dwóch elementów: ognia i wody. Pitta jest związana głównie z procesami metabolicznymi w ciele i energią termiczną. Rządzi trawieniem, wchłanianiem, przyswajaniem, odżywianiem, metabolizmem, temperaturą ciała, kolorytem skóry, blaskiem oczu, a także inteligencją i orientacją.
Odpowiada za ogień trawienny (agni), który przekształca jedzenie w energię. Wpływa na zdolności intelektualne, decyzyjność i koncentrację. Nadmiar pitty powoduje drażliwość, gniew, nienawiść, zazdrość oraz skłonność do nadmiernego krytykowania. Siedzibami pitty są: jelito cienkie, żołądek, gruczoły potowe, krew, tłuszcz, oczy i skóra.
Dosza kapha
Kapha uformowana jest z dwóch elementów: wody i ziemi. Kapha spaja elementy w ciele, dostarczając materiału dla jego fizycznej struktury oraz podtrzymuje odporność ciała. Głównym składnikiem kaphy jest woda – fizjologicznie odpowiedzialna za biologiczną siłę i naturalną odporność tkanek ciała.
Kapha dostarcza wilgotności skórze, pomaga goić rany, wypełnia wolne przestrzenie w ciele, daje biologiczną siłę, wigor i stabilność. Kapha znajduje się w klatce piersiowej, w gardle, w głowie, w zatokach, w nosie, w ustach, w żołądku, w stawach, w cytoplazmie i płynnych wydzielinach ciała takich jak śluz.
W sensie psychologicznym kapha jest odpowiedzialna za uczucia przywiązania, żądzy i długotrwałej zazdrości. Wyraża się również w tendencjach do spokoju, przebaczenia i miłości.
Indywidualna konstytucja człowieka (prakriti)
W ajurwedzie ustalenie indywidualnej konstytucji człowieka czyli prakriti jest kluczowym aspektem diagnostyki i leczenia. Prakriti to wrodzone cechy fizyczne, umysłowe i emocjonalne, które są unikalne dla każdej osoby. Jest to stała, niezmienna część natury człowieka, która kształtuje się w momencie poczęcia i pozostaje z nim przez całe życie. Ustalenie prakriti polega na określeniu dominujących w danej osobie proporcji trzech dosz.
Trzy dosze, vata, pitta i kapha, są obecne w każdym człowieku, ale w różnych proporcjach. Zazwyczaj jedna z nich będzie u danej osoby dominująca. Często zdarza się tak, że oprócz głównej, dominującej doszy, mamy też drugą występującą w dużej ilości. W ajurwedzie wyróżnia się siedem typów konstytucjonalnych: vata, pitta, kapha, vata-pitta, vata-kapha, pitta-kapha i vata-pitta-kapha.
Konstytucja Vata
Osoby o konstytucji vata charakteryzują się ruchliwością, lekkością i zmiennością. Pod względem fizycznym, osoby vata zazwyczaj mają szczupłą sylwetkę z wystającymi kośćmi i mniejszą masą mięśniową. Często mają trudności z przybieraniem na wadze. Mogą być niskie albo bardzo wysokie. Ich skóra jest cienka i sucha. Włosy są cienkie, suche, podatne na łamanie się. Oczy małe, często suche. Sen bywa lekki, przerywany, z trudnościami w zasypianiu.
Osoby z dominującą doszą vata mają szybki, kreatywny umysł. Mają wiele pomysłów, ale mogą mieć trudności z koncentracją na jednym zadaniu. Emocjonalnie, są podatne na lęki, stres i wahania nastroju. Mówią szybko i energicznie. Pamięć u tych osób jest dobra, ale krótkotrwała, co oznacza, że mogą łatwo zapominać o szczegółach.
Mogą być podatne na zaburzenia nerwowe, takie jak bezsenność, niepokój czy stres. Są podatne na suchość w stawach oraz problemy z krążeniem. Często mają zimne ręce i stopy.
Ogólne zalecenia dla zrównoważenia vata:
- zachowanie ciepła,
- zachowanie spokoju,
- unikanie surowych potraw,
- unikanie zimnych potraw,
- unikanie skrajnie niskich temperatur,
- jedzenie ciepłych potraw i przypraw,
- przestrzeganie regularności oraz ustalonego porządku dnia.
Konstytucja Pitta
Osoby z dominującą doszą pitta charakteryzują się intensywnością, energią i silnym temperamentem. Pod względem fizycznym osoby te zazwyczaj mają średnią budowę ciała. Skóra jest często ciepła, delikatna i tłusta lub podatna na zaczerwienienia. Włosy są przeważnie cienkie, proste i mogą wcześnie siwieć lub wypadać. Oczy u osób Pitta są zazwyczaj jasne, wyraziste. Osoby te często odczuwają pragnienie i lubią chodne napoje, szczególnie w gorących warunkach.
Osoby pitta są zorganizowane, zdecydowane i ambitne. Mogą stać się drażliwe, krytyczne i wpadać w gniew, zwłaszcza gdy są zestresowane lub przeciążone. Mają tendencję do bycia perfekcjonistami, co może prowadzić do frustracji, gdy rzeczy nie idą zgodnie z planem.
Mogą być podatne na problemy związane z nadmiarem ciepła w organizmie, takie jak zgaga, wrzody żołądka, lub stany zapalne skóry, nadmierne pocenie się i problemy z wątrobą. Mogą też doświadczyć problemów z oczami, takich jak stany zapalne lub nadwrażliwość na światło. Ze względu na ich intensywną naturę, są również narażone na wypalenie zawodowe, stres i problemy związane z nadmierną aktywnością umysłową.
Ogólne zalecenia dla zrównoważenia pitta:
- unikanie nadmiernego ciepła,
- unikanie nadmiaru oleju,
- unikanie nadmiaru pary wodnej,
- ograniczenie przyjmowania soli,
- jedzenie potraw schładzających, bez ostrych przypraw,
- picie chłodnych napojów,
- aktywność fizyczna w chłodniejszej części dnia.
Konstytucja Kapha
Osoby z dominującą doszą Kapha charakteryzują się stabilnością, spokojem i wytrzymałością. Osoby Kapha zazwyczaj mają solidną budowę ciała z dobrze rozwiniętymi mięśniami i tendencję do przybierania na wadze. Skóra jest gruba, dobrze nawilżona. Włosy są zazwyczaj gęste, mocne i często ciemne. Oczy są duże z długimi rzęsami i spokojnym wyrazem. Mają głęboki sen, apetyt umiarkowany.
Osoby Kapha są spokojne, cierpliwe i bardzo zrównoważone. Mają naturalną tendencję do empatii, współczucia i lojalności. Kapha cenią sobie rutynę, stabilność i bezpieczeństwo. Przywiązanie do komfortu i rutyny może prowadzić do oporu przed zmianami, co czasami skutkuje apatią, ospałością lub skłonnością do stagnacji.
Osoby Kapha mogą być podatne na problemy związane z nadmiarem wilgoci, takie jak przybieranie na wadze, zatrzymywanie wody, przeziębienia, kaszel, astma oraz inne dolegliwości związane z układem oddechowym i gromadzeniem się śluzu. Mogą mieć również tendencję do wysokiego poziomu cholesterolu, cukrzycy i problemów z krążeniem.
Ogólne zalecenia dla zrównoważenia kapha:
- aktywność fizyczna,
- wczesne wstawanie,
- jedzenie lekkich, ciepłych i suchych potraw,
- unikanie ciężkich posiłków,
- unikanie zimnego pożywienia i napojów,
- unikanie tłustych potraw,
- unikanie nabiału.
Równoważenie trzech dosz
Równoważenie trzech dosz polega na przywróceniu harmonii w ciele danej osoby. Każdy człowiek ma unikalne prakriti, z naturalną dominacją jednej lub dwóch dosz. Różne czynniki, takie jak dieta, styl życia, zmiany pogodowe czy stres, mogą zaburzyć tę równowagę. Aby przywrócić zdrowie, należy najpierw zidentyfikować, która dosza jest zaburzona.
Równoważenie dosz wymaga uważności i świadomości swojego ciała, umysłu i emocji. Regularne obserwowanie swojego samopoczucia i identyfikowanie zaburzeń dosz pomaga wcześnie reagować na objawy nierównowagi. Każda dosza ma swoje charakterystyczne objawy, które wskazują na jej nadmiar lub niedobór. Zrozumienie, która dosza jest zaburzona, pozwala na zastosowanie odpowiednich środków równoważących.
Aby zidentyfikować zaburzenie doszy, warto zwrócić uwagę na:
- Fizyczne symptomy.
Zmiany w ciele są często pierwszym sygnałem. Skóra, trawienie, temperatura ciała i witalność mogą odzwierciedlać nierównowagę danej doszy. - Zachowania emocjonalne.
Nastroje, emocje i reakcje na stres mogą wskazywać na nadmiar którejś z dosz. Na przykład nadmierna drażliwość wskazuje na pitta, a lęki na vata. - Rutyna dnia codziennego.
Zaburzona dosza wpływa na codzienne nawyki, takie jak sen, apetyt, aktywność. Nieregularność to znak nierównowagi vata, nadmierna intensywność to pitta, a lenistwo – kapha. - Wpływ czynników zewnętrznych.
Środowisko i zmienne warunki zewnętrzne, takie jak pogoda, stres czy dieta, mogą wpływać na dosze. Przykładowo, zimne i wietrzne warunki zaostrzają doszę vata, a gorące, wilgotne środowisko zwiększa doszę pitta.
Może Cię zainteresować także: Pięć elementów w ajurwedzie.
Ama – przyczyna wszystkich chorób. Jak pozbyć się toksyn z organizmu?
Ama jest jednym z fundamentalnych pojęć w ajurwedzie, odnoszącym się do toksyn powstających w organizmie w wyniku niecałkowitego trawienia.
Dlaczego warto polubić gorzki smak i pić gorzkie zioła?
Czy gorzki smak może być sekretem dobrego zdrowia i długowieczności? Choć często go omijamy, ajurweda traktuje go jak prawdziwy eliksir dla ciała i umysłu.
Sezonowa rutyna w ajurwedzie. Jak żyć w zgodzie z rytmami natury?
Każda pora roku niesie ze sobą unikalną energię, która wpływa na nasze samopoczucie. Ajurweda daje nam praktyczne wskazówki jak dostosować nasz styl życia do cykli przyrody.
