Umysł w ajurwedzie
Według ajurwedy umysł (manas) traktowany jest jako integralna część zdrowia całego organizmu, a jego równowaga jest kluczowa dla dobrego samopoczucia. Według ajurwedy ludzie, którzy nie mają żadnych fizycznych objawów choroby, ale czują się nieszczęśliwi – nie są zdrowi, ponieważ ich umysł jest w nierównowadze.
Zdrowy umysł prowadzi do zdrowego ciała, a harmonia umysłu i ciała prowadzi do doskonałego zdrowia.
Czym jest umysł według ajurwedy?
W ajurwedzie umysł (manas) jest najważniejszą częścią życia (ayus), które jest połączonym stanem ciała, zmysłów, psychiki i duszy. Zrozumienie koncepcji umysłu jest ostatecznym źródłem zdrowia. Współczesna nauka zaczęła podkreślać rolę umysłu i zaburzeń psychosomatycznych dopiero w ubiegłym stuleciu. Ajurweda jednak dostrzegała znaczenie umysłu w utrzymaniu zdrowia człowieka już od tysięcy lat.
W traktacie o zdrowiu Caraka Samhita oraz w różnych tekstach filozoficznych pojęcie umysłu jest dobrze opisane. Umysł jest ogniwem pomiędzy ciałem i duszą, a zatem wpływa na oba. Umysł odgrywa istotną rolę w utrzymaniu stanu zdrowia, a także w powstawaniu chorób. Według ajurwedy zdrowie oraz choroba mają źródła zarówno psychologiczne, jak i fizyczne. Choroby mogą zaczynać się w umyśle i emocjach, a następnie oddziaływać na ciało. Tak samo zaburzenia i nierównowaga fizyczna mogą tworzyć zaburzenia umysłowe.
Ajurweda uczy, że każda obserwacja otoczenia, myśl, uczucie i emocja, przyjemna albo przykra, to określone zdarzenie biochemiczne wpływające na dosze, komórki, tkanki oraz narządy organizmu. Lęk, złość, żal, nienawiść, zazdrość, zaborczość i inne negatywne emocje zaburzają równowagę dosz.
Obiekty umysłu według ajurwedy
Zgodnie z filozofią ajurwedy, „obiekty umysłu” to różne czynności i stany umysłu, z którymi umysł wchodzi w interakcję lub na których się koncentruje. Należą do nich myślenie (Chintya), planowanie (Vicharya), wyobraźnia (Uhya), koncentracja (Dheya) i determinacja (Sankalpa). Zasadniczo wszystko, co umysł może postrzegać, przetwarzać lub na co może skierować swoją uwagę, może być uważane za obiekt umysłu.
- Chintya (Myślenie)
Odnosi się do procesu myślenia o różnych tematach, w tym emocjach, takich jak szczęście i smutek, pragnienia, niechęci i wspomnienia. - Vicharya (Planowanie)
Polega to na badaniu umysłowym i rozważaniu różnych aspektów tematu w celu podjęcia decyzji lub wniosku. - Uhya (Wyobraźnia)
Opisuje zdolność do tworzenia obrazów mentalnych, koncepcji lub możliwości, które mogą nie być bezpośrednio oparte na bodźcach sensorycznych lub logicznym rozumowaniu. - Dheya (Koncentracja)
Odnosi się do skupionej uwagi i skupienia umysłu na konkretnym obiekcie lub idei. - Sankalpa (Determinacja)
Jest to akt podejmowania stanowczej decyzji lub postanowienia w jakiejś sprawie.
W istocie „obiekty umysłu” obejmują pełne spektrum aktywności umysłu, od prostych percepcji sensorycznych po złożone procesy poznawcze.
Funkcje umysłu według ajurwedy
Ajurweda wyróżnia cztery funkcje umysłu, które odzwierciedlają jego sposób działania:
Indriabhigraha (Kontrola narządów zmysłów)
Umysł nazywany jest kontrolerem zmysłów, ponieważ odpowiada za odbieranie i wysyłanie impulsów oraz pobudza zmysły poznawcze do postrzegania obiektów.Svasyanigraha (Samokontrola)
To zdolność umysłu do kierowania sobą i utrzymywania wewnętrznego skupienia. Bez tej funkcji umysł łatwo ulega wpływom zewnętrznym, staje się niestabilny, nadmiernie reaktywny lub impulsywny.Uhya (Przewidywanie)
To zdolność analizowania, wyciągania wniosków i przewidywania. Dzięki niej umysł może nie tylko odbierać bodźce, ale też tworzyć z nich znaczenie i kierować naszym życiem w sposób świadomy.Vichara (Rozważanie)
To zdolność do refleksji i głębokiej analizy. Pozwala człowiekowi nie tylko myśleć, ale też zadawać pytania, rozważać sens, zastanawiać się nad motywami, wartościami i kierunkiem życia. Rozwijanie vichary oznacza budowanie wewnętrznej mądrości – a to, według ajurwedy, jeden z najważniejszych filarów zdrowia psychicznego i harmonii życiowej.
Trzy guny umysłu - sattwa, radżas i tamas
W ajurwedzie mówi się, że cała natura – zarówno materialna, jak i psychiczna – zbudowana jest z trzech podstawowych jakości, zwanych gunami:
- Sattwa – równowaga, światło, czystość
- Radżas – ruch, aktywność, pobudzenia
- Tamas – inercja, bezwład, ciemność
Te trzy guny to podstawowe energie kształtujące stan i jakość umysłu. Siły te działają równocześnie i nieustannie zmieniają swój udział w zależności od diety, środowiska, relacji, stylu życia i praktyk duchowych. Ich proporcje kształtują stan umysłu, emocji i zachowania człowieka. W zależności od tego, która guna dominuje, zmienia się jakość naszych myśli, emocji, decyzji i percepcji.
Ajurweda uczy, że utrzymanie wszystkich trzech gun w odpowiednich proporcjach jest niezbędne dla zdrowego stanu umysłu. Według ajurwedy należy przede wszystkim dążyć do dominacji w umyśle sattwy, która sprzyja zdrowiu psychicznemu, duchowemu rozwojowi i wewnętrznej harmonii.
Radżas i tamas to cechy umysłu, które nie powinny występować w nadmiarze. Choć radżas jest potrzebna do podejmowania inicjatywy, jej nadmiar prowadzi do mentalnego chaosu i braku spokoju. Nadmiar tamas z kolei prowadzi do bierności, ignorancji i pogłębiających się zaburzeń psychicznych. W niewielkiej ilości natomiast odpowiada za sen i odpoczynek.
Duchowy wymiar umysłu
Ajurweda rozróżnia kilka poziomów funkcjonowania umysłu, nadając im duchowy i filozoficzny wymiar. Poza codziennym postrzeganiem i myśleniem, umysł posiada zdolność kierowania uwagi do wewnątrz, ku głębszemu poznaniu siebie i rzeczywistości. To właśnie w tym aspekcie ujawnia się jego duchowy potencjał.
Ajurweda wskazuje na trzy kluczowe aspekty wewnętrznego funkcjonowania umysłu:
- Manas – zmysłowy umysł, który odbiera i przetwarza dane ze świata zewnętrznego. Jest odpowiedzialny za uwagę, myślenie, pamięć i reakcje emocjonalne.
- Buddhi – wyższy aspekt umysłu, rozum lub inteligencja, która pozwala na dokonywanie świadomych wyborów, rozróżnianie prawdy od iluzji, dobra od zła. To właśnie buddhi wspiera proces samopoznania i rozwój etyczny.
- Ahamkara – ego, czyli poczucie „ja”. Nadaje tożsamość i pozwala jednostce funkcjonować jako odrębna istota. W zdrowym stanie wspiera indywidualność, ale w nadmiarze może prowadzić do przywiązania, dumy i błędnych identyfikacji.
Duchowy wymiar umysłu urzeczywistnia się, gdy człowiek przekracza powierzchowne myślenie i zaczyna kierować uwagę ku wnętrzu. Wówczas umysł staje się narzędziem introspekcji, kontemplacji i medytacji – a nie tylko reagowania na bodźce zewnętrzne.
Ajurwedyjskie sposoby równoważenia umysłu
Ajurweda traktuje zdrowie psychiczne jako rezultat harmonijnej współpracy ciała, umysłu i duszy. Dlatego też metody równoważenia umysłu obejmują zarówno styl życia, jak i dietę, zioła, techniki oddechowe i duchową praktykę. Celem tych wszystkich działań jest zwiększenie sattwy oraz ograniczenie nadmiaru radżas i tamas, które zaburzają klarowność myślenia i emocjonalną stabilność.
Rola medytacji, jogi i oddechu w harmonizacji umysłu
Ajurweda i joga traktują praktyki medytacyjne, oddechowe i ruchowe jako nieodzowne elementy równoważenia umysłu. Ich wspólnym zadaniem jest redukcja napięcia emocjonalnego, oczyszczenie umysłu z wewnętrznego chaosu oraz rozwój sattwy.
Medytacja
Sanskrycki termin określający ósmy etap ścieżki jogi Patandżalego – samadhi – oznacza dokładnie „równowagę psychiczną”. Odnosi się on do stanu zrównoważenia i uspokojenia umysłu, w którym stapia się on z obiektem medytacji i nie istnieje już podział na obserwującego, obiekt obserwacji i proces obserwowania.
W ajurwedzie medytacja uznawana jest za jedno z najważniejszych narzędzi stabilizowania umysłu. To świadome skierowanie uwagi do wnętrza, które pozwala wyciszyć nadmiar bodźców i przywrócić równowagę psychiczną.
Regularna praktyka medytacji:
- zmniejsza aktywność radżas i tamas,
- wzmacnia koncentrację i uważność,
- wycisza nadmiar myśli i emocji,
- rozwija zdolność obserwowania siebie bez oceniania,
- wspiera buddhi (wewnętrzny rozum) w podejmowaniu świadomych decyzji.
Pranajama - świadomy oddech
Oddech w ajurwedzie i jodze jest pomostem między ciałem a umysłem. Pranajama, czyli świadoma regulacja oddechu, wpływa bezpośrednio na system nerwowy i emocjonalny.
Regularna praktyka pranajamy:
- harmonizuje pranę (energię życiową),
- obniża poziom stresu i leku,
- ułatwia skupienie,
- przywraca równowagę między współczulnym i przywspółczulnym układem nerwowym,
- oczyszcza kanały energetyczne (nadi).
Joga
Joga w tradycji ajurwedy to nie tylko ćwiczenia fizyczne, ale świadoma, zintegrowana praca z ciałem i oddechem. Ruch wykonywany w rytmie oddechu pomaga przywrócić wewnętrzną harmonię.
Regularna praktyka jogi:
- rozluźnia napięcia psychofizyczne,
- zwiększa stabilność emocjonalną,
- poprawia przepływ energii w całym organizmie,
- przygotowuje ciało i umysł do głębszej praktyki medytacyjnej.
Może Cię zainteresować: Joga i medytacja.
Ama – przyczyna wszystkich chorób. Jak pozbyć się toksyn z organizmu?
Ama jest jednym z fundamentalnych pojęć w ajurwedzie, odnoszącym się do toksyn powstających w organizmie w wyniku niecałkowitego trawienia.
Dlaczego warto polubić gorzki smak i pić gorzkie zioła?
Czy gorzki smak może być sekretem dobrego zdrowia i długowieczności? Choć często go omijamy, ajurweda traktuje go jak prawdziwy eliksir dla ciała i umysłu.
Sezonowa rutyna w ajurwedzie. Jak żyć w zgodzie z rytmami natury?
Każda pora roku niesie ze sobą unikalną energię, która wpływa na nasze samopoczucie. Ajurweda daje nam praktyczne wskazówki jak dostosować nasz styl życia do cykli przyrody.
